Deze laatste van drie cd's bij het Duitse label Hänssler Classics met late missen van Joseph Haydn presenteert Haydns 'Heiligenmesse' uit 1796 en diens 'Harmoniemesse' uit 1802, de eerste en laatste uit een reeks van zes late composities in het genre. De zeventigjarige Haydn was namelijk na concertreizen naar Londen en Parijs (een periode die onder meer zes Londense en zes Parijse symfonieën, twee oratoria en de 'Sieben letzten Worte' voorbracht) teruggekeerd naar zijn oude werkgever, de adellijke Esterhazy familie. De nieuwe prins, Nikolaus II toonde echter niet de interesse die zijn grootvader, Haydns eerste werkgever, had voor muziek. In religie was hij echter wel geïnteresseerd en dus droeg hij Haydn op elk jaar een mis te componeren voor de naamdag van zijn vrouw, Maria Hermenegild Esterhazy.
De eerste zulke compositie van de 'Heiligenmesse', die zijn naam haalt uit het feit dat hij opgedragen is aan Sint Bernard van Offida, die het jaar ervoor door paus Pius VI heilig verklaard werd en wiens naamdag bijna samenviel met die van prinses Esterhazy. De 'Harmoniemesse' was zes jaar later is Haydns laatste grote compositie. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden is de mis geschreven voor (klassiek) orkest - niet slechts voor een 'harmonie', een octet van hobo's, klarinetten, fagotten en hoorns - maar de prominentie die Haydn aan de klarinetten verleent, gaf de compositie wel een blijvende bijnaam.
De Duitse dirigent Helmuth Rilling dirigeert afwisselend het Sinfonieorchester Stuttgart (voor de 'Harmoniemesse') en het Oregon Bach Festival Orchestra (voor de 'Heiligenmesse'). Het grootste verschil tussen deze uitvoering en eentje op authentieke instrumenten, zit hem in de grotere bezetting, die transparantie voor klankvolume inwisselt – en de blazers minder prominent doet uitkomen. Zo komen beide koren (de Gächingen Kantorei Stuttgart en het Oregon Bach Festival Chorus) groots maar niet altijd even delicaat over. De Gächingen Kantorei klinkt bovendien op de hoogste sopraannoten niet altijd even zuiver. Rilling draagt er echter wel zorg voor dat de Duitse uitspraak van de Latijnse tekst goed verstaanbaar blijft. In beide orkesten klinken de blazers wel compact genoeg maar de strijkers komen wat wazig over, zeker in de 'Harmoniemesse'.
Deze laatste missen van Haydns blijven prachtige muziekstukken, minder gekend dan 'Die Schöpfung' of 'Die Jahreszeiten' maar compositorisch zeker van hetzelfde niveau, vol knappe vondsten in harmonie en melodie. Twee missen op een en dezelfde cd laten de luisteraar bovendien goed appreciëren hoe Haydn twee keer anders omgaat met dezelfde Latijnse tekst. Rilling draagt er zorg voor dat deze Haydn met een in toom gehouden dramatiek en een gezond gevoel voor het theatrale neergezet wordt, met plechtige verering in het 'Sanctus' bijvoorbeeld. De manier waarop beide 'Gloria's' vorm krijgen is typerend voor Rillings vlotte aanpak van de koorgedeeltes, die geen tijd verspillen aan bombast maar kort en krachtig uitgevoerd worden.
De solisten klinken echter niet allemaal even bevredigend. Rilling werkt tweemaal met andere zangers. Alleen bas Michael Nagy zingt beide missen. Hij doet dat echter met een stem die wat controle mist en wollig gaat klinken, krachtig maar zonder focus, zoals in het 'Kyrie' van de 'Harmoniemesse'. Het is alt Ingeborg Danz die in de 'Heiligenmesse' de beste indruk maakt, met een stem die muzikaal, slank en perfect gecontroleerd overkomt. Zo is het 'Et Incarnatus est' in deze 'Heiligenmesse', waar Danz prachtig mengt met het koor en twee klarinetten een van de hoogtepunten van de cd. Sibylla Rubens bezit een herkenbare sopraanstem die echter niet bij iedereen in de smaak valt, omwille haar wat vlakke kleur.
Haydns laatste religieuze composities worden te weinig uitgevoerd en dus is een nieuwe cd-uitgave van deze prachtige muziek meer dan welkom. Jammer genoeg bezit deze cd, ondanks haar vele goede kanten niet overal de overwegend goede solisten, compacte klank en zorg voor detail die men van de oude-muziekwereld wel kan verwachten.
