De geschiedenis van Haydns 'Die Schöpfung' begint in de jaren negentig van de achttiende eeuw, toen de oude Haydn enkele concertreizen maakte naar Londen en daar de muziek van Georg Friedrich Händel ontdekte. Händel werd veertig jaar na zijn dood nog steeds op handen gedragen door het Engelse publiek en ook Haydn was onder de indruk van diens meesterlijke oratoria, die er jaarlijks door groot orkest en koor uitgevoerd werden. De bescheiden Haydn besloot om niet in directe concurrentie te treden met de oude meester en sloeg ook elk aanbod om een nieuw Engelstalig oratorium te schrijven af. Terug in Wenen liet hij zich toch overtuigen door mecenas Gottfried Van Swieten. Die had een Duitse vertaling gemaakt van John Miltons 'Paradise Lost' en dat vormde, samen met het Genesis verhaal uit het oude testament, de basis van 'Die Schöpfung'. Het werk ging in 1799 in première in een uitvoering waarvoor een ongezien aantal muzikanten werd samengebracht.
Het oratorium is een van Haydns meest populaire werken gebleven maar toch is deze nieuwste uitgave bij Deutsche Grammophons 'Archiv Produktion' een unicum. Dirigent Paul McCreesh herschreef de inferieure Engelse vertaling wat zodat die beter onder Haydns muziek paste en zorgde voor ongeveer dezelfde bezetting als in 1799, met verdriedubbelde blazers en navenant veel strijkers en koorleden. En als het voor velen vreemd lijkt dat een 'oude muziek'-specialist voor zo'n grote bezetting kiest, dan moge een beluistering van deze prachtige uitvoering alle twijfels wegnemen: 'Die Schöpfung', (hier uiteraard 'The Creation') is een machtig oratorium naar het voorbeeld van Händel dat pas volledig tot zijn recht komt met dergelijke bezetting.
Het mooie aan de drie afzonderlijke groepen blazers is dat McCreesh een hoorbaar ruimtelijk effect kan nabootsen en voor een smaakvol contrast zorgt tussen overdonderende koorpassages (denk 'The Messiah') en kleinschalige solomomenten. De uitvoering legt veel nadruk op het theatrale aspect van Haydns muziek en geen enkele techniek om de tekst muzikaal uit te beelden wordt uit de weg gegaan. De inleiding maakt dankbaar gebruik van het contrast tussen klein en voltallig orkest zodat Haydns uitbeelding van het universum van voor de schepping weifelend en drukkend klinkt en een overdonderende klank geproduceerd wordt op de woorden "and there was light". Vele effecten in het orkest zouden niet misstaan in een opname van René Jacobs: de vogelimitaties in Gabriels aria "On mighty pens uplifted soars the eagle", de zware tred van allerlei grote beesten (forte inzet van trombones en fagotten) in "Now heaven in fullest glory shines" of de hoornsignalen in het duet "Our duty have we now perform'd". De blazers klinken werkelijk overweldigend en Paul McCreesh laat de kopers dan ook voluit spelen zodat trompetten en hoorns aan de koorgedeeltes een Händeliaanse grandeur verlenen. Ook even het smaakvolle gebruik van de pianoforte vermelden dat als basso continuo in vele aria's meespeelt maar op enkele momenten heel suggestief met dezelfde poëtische kracht als dat van een harp gebruikt wordt.
Een cast zangers met enkele grote namen stelt over de hele lijn niet teleur. De twee sopranen (Sandrine Piau als aartsengel Gabriel en Miah Persson als Eve) komen goed met elkaar overeen wat stemkleur betreft. Piau zingt prachtig met haar zuivere, heldere stem, net als tenor Mark Padmore, zeker geen onbekende met oratorio van Händel. Neal Davies verrast aangenaam als Raphael met een zachte, ronde lezing van zijn baspartij, die nooit geforceerd over moet komen. De prachtige dictie van Peter Harvey als Adam maakt zijn recitatieven logisch en verstaanbaar.
Dit is en blijft een prachtige uitvoering van Haydns meesterwerk. De grote bezetting voelt veel natuurlijker aan dan diegene die doorgaans voor dit werk gebruikt wordt en trekt een directe lijn van Händel naar Haydn, terwijl de schitterende uitvoering ervoor zorgt dat niets aan transparantie verloren gaat.
Meer over Joseph Haydn
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
