Toen Bob Dylan in 2006 zijn eerste album sinds vijf jaar uitbracht, bemerkten sommige recensenten dat Dylan wel érg veel tijd nodig had gehad om tien songs te schrijven (waarvan de meeste overigens waren gebaseerd op conventionele bluesmelodieën). Een hogere leeftijd maakt een mens minder impulsief en – in het beste geval – ook bedachtzamer. Op dat vlak is er een mooie resonantie zichtbaar tussen Dylan en diens tijdgenoot Joni Mitchell, die met de cd 'Shine' een einde maakt aan haar negenjarige zelfopgelegde verbanning uit de platenindustrie. Ook Mitchell achtte na deze lange periode slechts tien composities publieksrijp, wat zich vertaalt in een vrij kort album, dat vooral tekstueel interessant is.
Muzikaal gezien is de Canadese singersongwriter weinig geëvolueerd sinds midden jaren zeventig. 'Shine' kan – zonder pejoratieve bijbetekenis – worden beschouwd als haar zoveelste carbonkopie van 'The Hissing of Summer Lawns', de elpee uit 1975 die vaak wordt genoemd als Mitchells meesterwerk. Ze vond er haar meest volmaakte stem en stijl: een mengvorm van folk en jazz, met een sterke klemtoon op de bewegingsvrijheid van de vocale partijen. Na drie decennia heeft haar zang wat aan expressiekracht ingeboet (de sigaretten...), maar Mitchells kronkelende melodielijnen en gitaar- en pianospel zijn nog steeds even herkenbaar. Het is wel opmerkelijk dat ze op 'Shine' weinig inmenging van collega-muzikanten heeft toegelaten: enkel voor bas, drum, saxofoon en pedal steel riep ze hulp in van anderen –één gastbijdrage van James Taylor op gitaar nog buiten beschouwing gelaten. Na opname van de piano- of gitaarpartij overdubde Mitchell de meeste tracks met meerdere synthesizerlagen om het geluidsbeeld verder "op te vullen", maar het eindresultaat van die werkwijze is zelden bevredigend. De instrumentale openingstrack 'One Week Last Summer', die nochtans steunt op een mooie pianocompositie, is door Mitchell zélf om zeep geholpen met kitscherige choir-klanken van de synthesizer. Ook op de andere tracks duikt de goedkope, plastieken klankkleur van elektronische keyboards op – met als negatieve uitschieter 'Hana', dat om onbegrijpelijke redenen steunt op de agressieve ritmepartij van een drumcomputer. Zulke ornamenten – waarvoor ook Mitchells landgenoot Leonard Cohen een ongezonde voorliefde heeft – zijn compleet overbodig en verstoren de luisterervaring.
De elektronische muziekinstrumenten van onze tijd kunnen Mitchell blijkbaar wel bekoren, en dat in schrille tegenstelling tot de tijd zélf. De songteksten op 'Shine' zijn doordrongen van een intense afkeer voor de steeds uitbreidende "voetstap" die de mensheid op de aarde plaatst. Deze thematiek dook al vroeg op in Mitchells oeuvre, met als bekendste resultaat de single 'Big Yellow Taxi' (1970), die een tijdloze aanklacht bevatte tegen verstening en vervuiling van de natuur (en die op 'Shine' ook aanwezig is als remake-versie). In het dagelijkse leven lijkt Mitchell zich terug te trekken (of misschien zelfs te vluchten) in een soort reservaat, ver weg van alle stedelijkheid. Een tekstfragment uit het cd-boekje spreekt daarover boekdelen: "I stepped outside of my little house and stood barefoot on a rock. The pacific ocean rolled towards me. Across the bay, a family of seals sprawled on the kelp uncovered by the low tide. A blue herron honked overhead. All around the house the wild roses were blooming. The air smelled sweet and salty and loud with crows and beas." Dát is Joni Mitchells wereld.
Een cynicus zou een verlangen naar zo'n leefomgeving kunnen afdoen als uitingen van antisociaal solipsisme of achterhaald romanticisme, maar zulke zienswijzen zijn kortzichtig. Als Mitchell op 'This Place' zingt "Money money money... / Money makes the trees come down / It makes mountains into molehills / Big money kicks the wide wide world around", dan vertolkt ze daarmee een universeel herkenbare aanklacht tegen de vervreemding van de mens tegenover zijn geestelijke, immateriële levensbehoeften. Een klacht tegen een wereld waarin een humanistische moraal, ondanks façadistische beloften van toenemende freedom and democracy, steeds stukloopt op politiek machiavellisme en allerhande kapitalistische excessen. Dat de aarde daardoor zélf ook onherstelbaar stukgaat (voor de mens van morgen én vandaag), kan niet langer worden ontkend of geminimaliseerd. "Shine on good earth, good air, good water / And a safe place for kids to play. / Shine on bombs exploding, half a mile away. / Shine on world-wide traffic jams, honking day and night / Shine on another asshole, passing on the right", klinkt het in 'Shine'.
Zoals alle grote kunstenaars, creëert Joni Mitchell een nieuwe wereld naast de bestaande, omdat deze laatste geen voldoening kan schenken. In Mitchells zelfgeschapen wereld zijn haar grillige en onvoorspelbare melodieën uitingen van een diep verlangen naar beheersbaarheid en vrijheid. Haar teksten zijn krachtige (maar uiteraard weinig opbeurende) uitingen van onvrede om de onvrijheid die overal wordt afgedwongen. Het is dan ook héél jammer dat deze cd gebukt gaat onder zulke zwakke muzikale arrangementen.
Meer over Joni Mitchell
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
