De laatste maanden van 2005 hadden veel verrassingen voor de liefhebbers van de muziek van John Coltrane in petto. Zo konden ze niet alleen hun hart ophalen aan de prachtige registratie van twee concerten waar hij als lid van het Thelonious Monk Quartet op speelde, Impulse! bracht bovendien een dubbel-cd uit met twee live-optredens in de New Yorkse club The Half Note. Dit optreden was jarenlang het bekendste onuitgegeven optreden in de jazzwereld. Iedere saxofonist van betekenis had namelijk een krakende geluidsopname van een van de optredens. Via via hadden zij al kennis gemaakt met de 27 minuten durende solo uit de titeltrack. Coltrane beïnvloedde zo, onhoorbaar voor het grote publiek, generaties saxofonisten. Nu is er een opgepoetste versie en kan iedereen horen wat er zo bijzonder is aan dit legendarische optreden.
Het is een bekend gegeven: vroeger was alles anders. En zonder nu meteen te gaan beweren dat vroeger alles beter was, moet ik toch constateren dat in de huidige omstandigheden 'One Down, One Up' nooit meer zo quasi toevallig zou zijn opgenomen als dat in 1965 het geval was. De reden dat er überhaupt opnameapparatuur in de buurt was, is namelijk dat deze concerten werden uitgezonden op de radio. Zou tegenwoordig het optreden worden ingekort ten behoeve van de uitzending, halverwege de jaren zestig was de radioshow van Alan Grant tevreden met hetgeen er toevalligerwijze gebeurde in het kleine uurtje dat het programma duurde. Op de eerste cd komen we halverwege het nummer 'One Down, One Up' binnen. Gelukkig voor de presentator is bassist Jimmy Garrison bijna aan het eind van zijn solo en kan hij snel en efficiënt duidelijk maken wat de luisteraar te wachten staat. Als Coltrane vervolgens aan zijn solo begint, is het nummer al 35 minuten oud en heeft de fortuinlijke radioluisteraar – en nu dus ook cd-koper – nog een 27 minuten durende saxofoonsolo voor de boeg.
Het was, en is nog steeds, zeer weinigen gegeven om een muzikaal idee zo lang aan te houden, zonder in herhaling te vallen. Coltrane lijkt in 'One Down, One Up' rustig aan een lang onderzoek te beginnen, maar steeds intenser legt hij de nadruk op een klein patroontje, dat hij vervolgens herhaalt en lichtjes verandert en nog eens herhaalt, maar dan weer een beetje anders, totdat er een nieuw patroon is ontstaan, waarmee hij dan weer hetzelfde doet. Zo wordt het een lange aaneenschakeling van minutieuze veranderingen die uitgroeien tot een grote overweldigende exercitie, een opzwepende en tegelijkertijd hypnotiserende ervaring. Het is deze bijna eindeloze improvisatiekracht die van Coltrane de legende maakt. Met name in de titeltrack van dit album wordt de grote kracht van de saxofonist geëtaleerd die op dat moment op een belangrijk kruispunt stond in zijn carrière. Samen met McCoy Tyner, Elvin Jones en Jimmy Garrison, die hem ook op deze plaat begeleidden, had hij het jaar ervoor het klassieke 'A Love Supreme' al gemaakt. Die plaat was een vrij expliciete religieuze uiting geweest, een eerste stap naar een diepe verinnerlijking. Coltrane zette de zoektocht naar wat voor hem de essentie was van de muziek en zijn spirituele leven met die plaat in, en een jaar later liet hij horen in welke richting hij zou evolueren. Zijn zoektocht zou een nog compactere muziek opleveren, en uiteindelijk een bijna ultieme abstractie in de muziek betekenen. Ook de overige nummers op 'One Down, One Up' getuigen hiervan. Zelfs de John Coltrane-evergreen 'My Favourite Things' – een eerder voor de commercie gemaakte radiohit – kreeg in The Half Note een grondige behandeling. Of Coltrane ook in dat nummer zo diep afdaalde als in zijn memorabele solo, zullen we nooit weten, want ook het laatste nummer op de tweede cd werd afgekondigd en weggedraaid op het moment dat de zendtijd erop zat.
In zijn zoektocht naar de essentie en grote religieuze zeggingskracht, vergat Coltrane nooit, en zeker niet op deze plaat, te swingen. 'One Down, One Up' is een curiosum, een belangrijke mijlpaal in de jazzgeschiedenis, maar bovenal een energieke plaat met krachtige muziek.
Meer over John Coltrane
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
