De Tataars-Russische componiste Sofia Gubaidulina, die dit jaar haar 77ste verjaardag mocht vieren, is een van de meest markante persoonlijkheden in de hedendaagse klassieke muziek. Haar meest recente werk, het vioolconcerto 'In Tempus Praesens' dat voor de Duitse virtuoze Anne-Sophie Mutter geschreven werd, ging in de zomer van 2007 in het Zwitserse Lucerne in première en krijgt hier bij Deutsche Grammophon zijn eerste opname. Gubaidulinas manier om het tijdloze, het absolute op te roepen doet sterk denken aan Bachs abstracte muziek en dus werd er gekozen voor twee van Bachs vioolconcerti om deze 'In Tempus Praesens' te vergezellen.
Om met de Bach te beginnen: dit is een uitvoering op moderne instrumenten waarbij Anne-Sophie Mutter erg kundig en kernachtig wordt begeleid door het Noorse ensemble Trondheim Soloists. Wie Mutters wat anachronistische en zigeunerachtige opname van Mozarts vioolconcerti van enkele jaren terug gehoord heeft, weet alvast langs welke lijnen deze Bach zich zal ontplooien. Mutter gaat zich gelukkig niet te buiten aan een al te vrije rubato, die deze muziek werkelijk te pathetisch zou doen klinken. Maar ze blijft een echte diva op de viool en dat toont zich hoe dan ook in deze opname. Haar gebruik van vibrato op enkele typische plekken verleent deze muziek een pathos dat beslist niet als echte Bach klinkt. Het tweede deel van het concerto in E majeur, waarin Mutter snikkend haar hart en ziel blootlegt klinkt beslist meer als Sarasate of Paganini dan als Bach.
Bovendien zet ze zich met haar heldere, briljante klank boven het orkest, zodat deze concerti, die op authentieke uitvoeringen meer klinken als orkestwerken met één enkele meer prominente solopartij, hier soms werkelijk overkomen als een concerto voor 'prima donna-viool' en begeleiding. Gelukkig klinkt de uitvoering net slank genoeg, met trage delen die wel degelijk een vlot tempo bezitten en niet tergend langzaam uitgevoerd worden. En natuurlijk blijft er Mutters feilloze beheersing van de viool, die in welke interpretatie dan ook nooit echt teleur kan stellen.
Zoals vele van Gubaidulinas andere composities, is ook deze 'In Tempus Praesens' als een strijd tussen twee contrasterende muzikale ideeën opgevat, donker en licht, hemel de hel als het ware. Voor het ene, het lumineuze, maakt Gubaidulina dankbaar gebruik van Mutters kristalheldere hoge register, voor de schaduwzijde van een orkest dat oneindig gevarieerd kan klinken en een uitgebreid palet aan donkere klankkleuren kan oproepen. Het is Mutter die hier het hele orkest – het London Symphony Orchestra in grote bezetting maar zonder eerste en tweede violen – overheerst, met uit solide uitvoering en een ijzersterk karakter, zo toegankelijk als deze muziek behoort te klinken en met een sterk inlevingsvermogen. Gergiev blijft een meester in het bereiken van orkestrale effecten en het LSO klinkt hier dan ook minstens even briljant en virtuoos – en niet te vergeten, accuraat - als de soliste. Mutter ligt comfortabel ingebed in een orkest dat ruw of bedreigend maar net zo gemakkelijk teder en broos kan klinken. Waar klokkenspel, klavecimbel of harp de soliste begeleiden in haar hoogste register hoor je hoe door en door Gubaidulina de mogelijkheden elk orkestinstrument kent.
Anne-Sophie Mutter is en blijft een violiste met diva-allures – let er maar eens op hoe er in deze prachtig verzorgde uitgave uitsluitend foto's met Mutter erop staan maar geen enkele afbeelding van Bach, terwijl componiste Gubaidulina en dirigent Gergiev, toch ook niet van de minsten, slechts als toevallige aanwezigen mee op de foto's staan. En tegenover de bescheiden en competente oude-muziek uitvoeringen van Bachs muziek steekt deze dramatische opname dan ook nogal af. Maar gelukkig is er 'In Tempus Praesens', een geweldig overtuigend en overweldigend nieuw werk van Sofia Gubaidulina dat Mutter als op maat gemaakt is en in zijn variatie, kleurenpalet en zorg voor detail geen seconde verveelt.
Meer over Johann Sebastian Bach, Sofia Gubaidulina
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
