Bij het Nederlandse Challenge Classics werkte Bachspecialist Ton Koopman al enkele jaren geleden zijn integrale opname van Bachs cantates af. Het label geeft nu diezelfde cantates nog eens uit, niet willekeurig bij elkaar gebracht maar geordend volgens de functie die ze oorspronkelijk moesten vervullen binnen hun jaarlijkse liturgische cyclus. Op de huidige cd staan twee mooie jeugdwerken van Bach: 'Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit' (BWV 106) - de cd dankt trouwens zijn naam aan deze cantate: het vroegst bewaarde manuscript ervan draagt de titel "Actus Tragicus" - en 'Ich hatte viel Bekümmernis' (BWV 21).
Het eerste wat in 'Gottes Zeit' opvalt, is de vrijheid in vorm. De gewoonijk barokke structuur van recitatief, driedelig aria en koraal wordt nauwelijks gevolgd en de luisteraar krijgt in de plaats korte ariosi en langere stukken waarin koor en solisten elkaar afwisselen. De vrij korte cantate opent met een korte, rustige 'Sonatina' waarin een rustige, trage orgelstem en herhaalde achtste noten in de lage strijkers een stille maar toch discreet stuwende begeleiding vormen voor de lange legatozinnen in de blokfluiten. Het openingskoor dat volgt is een voorsmaak op het meesterlijk contrapuntisch schrijven waarvoor Bach so bekend is: na de voorstelling van de eerste zin "Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit" komt een opgetogen vervolg waarin canonische inzetten verdeeld worden over de vier stemmen en de blokfluiten in het orkest. Koor en solisten wisselen elkaar af met korte ariosi van de tenor en en bas waartussen het koor commentaar geeft. Aan het einde van het koorstuk treden het koor en de sopraanstem in dialoog: het koor zijn de engelen die de mens eraan herinneren dat hij uiteindelijk moet sterven, terwijl de glasheldere, soepele sopraanstem van Barbara Schlick een smeekbede tot Jesus vormt. De sopraanstem wint uiteindelijk en maakt plaats voor een mooie, berustende aria, en de bijzonder warme altstem van Kai Wessel verleent in 'In deine Hände befehl ich meinen Geist' de tekst van Bach een heel apart gevoel die zelfs de meest kritische luisteraars zeker zal bekoren. De cantate wordt afgerond met een plechtig koorstuk, waarin de meesterlijke schrijfstijl van Bach nogeens in de verf gezet wordt door de perfect gebalanceerde uitvoering van het Amsterdam Baroque Choir.
In 'Ich hatte viel Bekümmernis' worden de traditionele vormen van de barok wel in ere gehouden, maar de cantate blijft zowel doorleefd als ontroerend. Na een mooie Sinfonia als opening, ligt de nadruk in het openingskoor telkens op het woordje "Ich", waardoor het duidelijk wordt dat rouwen en dood Bach niet vreemd waren - zijn ouders stierven allebei voor zijn tiende jaar - en dat de werken op deze cd allebei zeer persoonlijk zijn. In deze cantate neemt de sopraan het grootste deel van de soli voor haar rekening met drie arias en een duet tussen bas en sopraan. De cantates waren bedoeld als korte illustraties van de bijbelteksten die in de kerk voorgelezen werden, en Bach gaat in deze hier bijna operatisch te werk: de sopraanstem krijgt de rol van de ziel die naar het eeuwige leven streeft en in de eerste twee aria's staan vooral angst en rouw op de voorgrond, zoals in de klagende seufzermotieven die de melodielijn van 'Bäche von gesalznen Zähren' domineren. Het lieflijke duet tussen bas en sopraan is eigenlijk een gesprek tussen Jesus en de ziel: de ziel is ervan overtuigd dat ze verloren is en dat Jesus haar haat en veracht, maar de trefzekere basstem van Klaus Mertens verzekert haar van het eeuwige leven. Na het duet komt een opgetogen sopraanaria vol vreugde en leven waarin Barbara Schlick eens te meer een overtuigende prestatie neerzet.
'Actus Tragicus' is waarschijnlijk een van de meest geslaagde cd's uit de Bachreeks bij Challenge, en is - ondanks een wat sombere naam - een cd waar zowel mooie en blijde als triestige ingetogen muziek opstaat. En eentje die zeker meer dan de moeite waard is.
Meer over J. S. Bach
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
