'Don Carlo' kende een moeilijke ontstaansgeschiedenis. Verdi baseerde zich oorspronkelijk op een Franse vertaling van Schillers 'Don Carlos, Infant von Spanien', over de Spaanse edelman die de wensen van zijn vader Filips II naast zich neerlegt en het opneemt voor het volk van de Zuidelijke Nederlanden, dat te lijden heeft onder de Spaanse inquisitie. In de opera werd het verhaal echter herleid tot een liefdesdrama tussen Carlos en diens vader, Filips II die beiden dezelfde vrouw beminnen: Elisabetta, Carlos' geliefde maar Filips' nieuwe echtgenote. De opera, die in 1866 in Parijs in het Frans in première ging bleek uitzonderlijk lang te zijn en Verdi werkte de volgende twintig jaar af en aan aan een hele reeks revisies. In deze live-opname uit 1970 met de Wiener Philharmoniker onder leiding van Horst Stein werd de Italiaanse versie in vier aktes uit 1884 gekozen.
Het resultaat van al dat herschrijven werd, net als Othello en Falstaff een van Verdis opera's met enkele van zijn meest scherp gedefinieerde personages en een sterk, meeslepend verhaal, ondanks het 'deus ex machina'-einde dat een schijnbaar hopeloze situatie (Don Carlos die door zijn eigen vader en door de inquisitie ter dood veroordeeld wordt) dramatisch oplost: op het kritieke moment van de opera verschijnt de geest van keizer Karel V vanuit zijn graftombe en die sleept Carlos mee het graf in.
In de balans domineren de zangers op het orkest. Storen doet dit niet maar het is wat jammer aangezien de Wiener Philharmoniker wel een uitzonderlijk mooie uitvoering ten gehore brengt. Luister maar naar hoeveel sfeer het orkest in de introductie tot de tweede akte maakt, in een soort van lieflijke nocturne waar onder de oppervlakte toch een ongemakkelijke, bedreigende sfeer hangt. De derde akte opent in een desolate atmosfeer (weer dankzij de prachtige solostrijkers van de Wiener Philharmoniker) met de grote aria van een eenzame koning Filips II, een zeldzaam moment waarop dit harde, fanatieke personage in zijn kaarten laat kijken.
De cast zingt uitzonderlijk goed. Deze uitvoering bezit grote, krachtige operastemmen maar geen enkel lid van de cast lijkt zich te forceren, komt wazig over of overdreven log. Neem Gundula Janowitz bijvoorbeeld, de Oostenrijkse sopraan die de hoofdrel van Elisabetta op zich neemt en uitzonderlijk gevoelig kan overkomen. Ze was het beste bekend voor haar Richard Strauss- en Mozart rollen maar in deze 'Don Carlo' slaagt ze erin om, ondanks haar zuivere, heldere stemgeluid toch veel warmte uit te stralen. Dit is ongetwijfeld nog steeds een van de mooiste, meest gevoelige lezingen van haar lange aria 'Tu che le Vanita' helemaal aan het eind van de opera.
Franco Corelli is een opvallend expressieve Don Carlos, wiens partij hij met een slanke maar krachtige stem uitvoert. Weinig tenoren hebben dit getormenteerde personage zo levensecht vorm kunnen geven. Koning Filips II bezit een natuurlijke autoriteit dankzij de indrukwekkende baritonstem van Nicolai Ghiaurov maar in zijn aria 'Ella giammai m'amo! ... Dormiro sol' schetst hij het figuur van een verbitterde, klaaglijke en bovenal eenzame heerser die beseft dat het hart van jongere vrouw Elisabetta eigenlijk aan iemand anders toebehoort.
De Amerikaanse Shirley Verrett zet een sensuele, warmbloedige Eboli neer, met rotsvaste lage noten maar een open, groot hoog register. Ze maakt ten volle gebruik van Verdis elegante melodieën en suggestieve orkestratie in haar grote aria 'Nei giardin del bello' in de eerste akte. Haar wraakscène in de tweede akte is echter ronduit angstaanjagend.
Ook de kleinere rollen doen het goed: Tugomir Franc opent de opera op imposante manier als een van de broeders die treurt om de dood van keizer Karel V. Niemand minder dan Edita Gruberova maakt haar opwachting in de vierde akte als de 'stem uit de hemel' die Carlo het graf in sleurt.
Uitgaven die het label Opera d'Oro uitgeeft kunnen heel verschillend zijn van kwaliteit, gaande van oude uitgaven die een afschuwelijke klankkwaliteit hebben tot – gelukkig – meeslepende opnames als deze, die probleemloos de spanning en kwaliteit van een zeldzame live-opname van Verdis 'Don Carlo' kunnen weergeven.
Meer over Giuseppe Verdi
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
