In 1992 begon Nicolaus Harnoncourt bij het Amsterdamse Concertgebouworkest met het opnemen van een integrale Schubert symfonie cyclus, en die wordt nu uitgegeven bij Warner Classics. In deze uitgave vindt de luisteraar Schuberts acht symfonieën, de nummers één tot zes zijn dat, plus 'die Unvollendete' en 'die Große', Schuberts rijpe meesterwerken. En als toemaatje krijgt hij er ook twee 'Ouvertures in Italiaanse stijl' bij, orkestwerken die gezien kunnen worden als zelfstandige openingsdelen uit een symfonie.
Schubert begon symfonieën te schrijven op zestienjarige leeftijd, op een moment dat Beethoven er al acht gepubliceerd had. Toch brengen de eerste vijf symfonieën vooral hommage aan Mozart en Haydn en hun klassieke, achttiende-eeuwse ideaal van orde, compositorische structuur en transparantie. De lieflijke Vijfde Symfonie, met zijn zachte klankpalet zonder klarinetten, trompetten en pauken, zou zelfs zo uit Mozarts verbeelding hebben kunnen komen. De Zesde, daarentegen, is eerder een ironische knipoog naar Rossini en de Italiaanse opera, die rond 1820 erg populair waren in Wenen. Toch geven deze werken blijk van een rijke melodische inventiviteit en een finesse waardoor ze niet moeten onderdoen voor Schuberts liederen of pianowerken. Alleen Schuberts twee laatste symfonieën zijn echt vooruitstrevend qua structuur, lengte, (zeker in het geval van 'die Große'), en dramatische opzet.
Deze vier cd's zijn een heel verzorgde en knappe Schubert- integrale geworden, die beslist nog jaren mee kan gaan. Dit komt door de technisch perfecte uitvoering en de vele kleine aardigheidjes in de interpretatie die de luisteraar blijven verrassen, zelfs bij een zoveelste beluistering. Zo kan men vaak genoeg kleine ritmische of melodische nieuwigheden ontdekken, die op andere opnames verloren gaan maar hier bewust naar voren gebracht worden. Hoewel Schuberts muziek vaak een ritmische kracht bezit, een soort van 'motor' die de muziek voortdrijft, klinkt er nooit iets overhaast. Dat is een knappe prestatie, want sommige delen, de slotdelen uit de tweede en vierde symfonie bijvoorbeeld, worden erg geagiteerd, zelfs op het hectische af, gespeeld. Harnoncourt neemt wat eigenzinnig, maar ook heel trouw, de tempoaanwijzingen over die Schubert op zijn partituren neerpende. Zo wordt het slotdeel van de Zesde Symfonie bijvoorbeeld behoorlijk trager gespeeld dan men gewoon is, zelfs een beetje gezapig. Het tempo zorgt bij enkele symfonieën voor verrassingen, maar de luisteraar krijgt geenszins het gevoel dat hier ooit iets onnatuurlijks gedaan wordt.
Harnoncourts mooie frasering valt vooral op wanneer het luide werk even achterwege gelaten wordt. Harnoncourt weet lieflijke melodieën op een heel natuurlijke en tedere manier neer te leggen, en nergens valt dit beter op dan in de intimistische Vijfde Symfonie. Maar ook in harde of snelle delen valt op hoe goed de strijkers hun frasering onder controle hebben. Over het algemeen worden deze symfonieën heel verfijnd geïnterpreteerd, wel met een breed gamma aan emoties maar zonder te overdrijven. Het is enkel in 'die Unvollendete' dat Harnoncourt meer dramatiek aanspreekt. Dat geeft dit werk, waarvan Schubert alleen de eerste twee delen componeerde, meteen een episch, getormenteerd karakter.
Hoewel het orkest op moderne instrumenten speelt, proberen de muzikanten toch zoveel mogelijk de klank van een achttiende-eeuws orkest te benaderen. Soms klinken de strijkers of de hobo's natuurlijk wat licht in vergelijking met hun barokke tegenhangers, maar vooral hoorns en trompetten weten die gebalde klank van oude instrumenten goed na te bootsen. Dit komt vooral de hoekdelen van elke symfonie ten goede, die hierdoor meteen gigantisch veel aan kracht en 'schwung' winnen.
Harnoncourt en het Concertgebouworkest vormen een schitterende combinatie, dat zal niemand ontkennen. Wie Schuberts symfonieën in een honderd procent historische, en minstens even goede, uitvoering wil hebben, koopt beter Van Immerseels integrale, maar met deze box kan men gewoon niet verkeerd kopen!
Meer over Franz Schubert
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
