Met programmamuziek worden doorgaans composities bedoeld die niet puur omwille van de muziek zelf geschreven zijn maar die een buitenmuzikaal thema (een filosofisch idee, een literair werk, een schilderij of beeldhouwwerk...) als uitgangpunt nemen. De muziek verklankt dus in meer of mindere mate een verhaal (of 'programma') achter de muziek. Zulke muziek vindt men doorheen de hele muziekgeschiedenis terug, van evocatieve muziek uit de renaissance die bijvoorbeeld veldslagen uitbeeldt maar de term wordt vaker gebruikt wanneer men het over negentiende-eeuwse romantische muziek heeft. Franz Liszt (1811-1886) bedacht de term 'symfonische Dichtung' voor dertien van zijn orkestrale composities die een directe uitbeelding zijn van zulk een buitenmuzikaal idee. Het zijn die dertien symfonische gedichten (en een aantal andere orkestwerken) die de BBC Philharmonic onder leiding van haar chef-dirigent Gianandrea Noseda bij het Engelse label Chandos op cd zet.
Twee van Liszts symfonische gedichten zijn gebaseerd op monumentale werken uit de Europese literatuur: de 'Faust' symfonie uit 1857 en de tweedelige 'Symphonie zu Dantes Divina Commedia' die tussen 1847 en 1857 vorm kreeg. De tweedelige 'Dante' symfonie duurt een dikke veertig minuten en haar twee delen beschrijven scènes uit Dante's hel en uit het vagevuur. Om dit plaatje af te maken, nam het orkest ook Liszts kortere 'Deux Légendes' op, orkestraties, zoals vaak bij Liszt, van pianowerken.
Liszts 'Inferno', het eerste deel van de 'Dante' symfonie beschrijft een grafische afdaling in de hel, een scène die Liszt passend en typerend agressief orkestreert. Het strekt de BBC Philharmonic tot eer dat het orkest Liszts muziek toch slank en beschaafd houdt. Noseda tootn in zijn interpretatie een gezond gevoel voor proportie en zo komt het dat het orkest niet meteen vanaf de eerste frase reeds al haar kruit verschiet, al klinkt het einde van 'Inferno' zwaar en brutaal genoeg. Wie vertrouwd is met de symfonische gedichten van Liszt weet aan welk orkestraal geweld hij zich van tijd tot tijd mag verwachten maar de 'Dante' symfonieis meer dan virtuoos orkestraal geweld. Erg mooi is de middensectie die Dante's Francesca da Rimini uitbeeld, de Toscaanse adellijke dame die met haar minnaar naar de hel verbannen werd voor haar overspel. Liszt laat een verrassend eerlijke kant van zijn muziek horen waarin verlangen en spijt elkaar afwisselen.
Het 'Purgatorio', het tweede deel opent kalm, met prachtige soli in de houtblazers over een strijkersectie die warm en zacht klinkt. Noseda neemt in dit deel een vrij vlot tempo en zo komt het dat zijn lezing merkbaar minder lang duurt dan op sommige andere opnames. Vooral de koorpassage naar het eind toe wordt vaak langer uitgesponnen. Liszts sluit zijn symfonie af met een zetting van de Latijnse 'Magnificat' tekst, voor koor, sopraan en orkest. De Ladies' Voices of the City of Birmingham maken een eg mooie kleur in zachte passages maar op sterkere momenten komen ze wat gewoontjes over.
De twee 'Légendes', korte symfonische schetsen rond Sint Fransiscus zijn intiemer van sfeer. Liszt orkestreert met veel zorg en de pastorale sfeer lijkt zo weggelopen uit Wagners 'Siegfried Idylle'. Het martiale slot van de tweede 'Légende' klinkt heerlijk nobel en trots, zonder dat Noseda's muzikanten zich hoeven te overspelen. De BBC Philharmonic beschikt trouwens over fijne, slanke blazers en de inleiding van de eerste 'Légende', met zijn imitaties van vogelgezang is daar bewijs genoeg van. Ook de kopersectie van het orkest overdondert niet maar klinkt samengebald en accuraat en mooi in balans met de rest van het orkest.
Dit is en blijft een met zorg en gevoel uitgevoerde opname van Liszts 'Dante' symfonie, een werk dat qua diepgang boven vele andere symfonische gedichten van Franz Liszt uitsteekt. De twee 'Légendes' zijn zeldzame werken om te vinden, zowel in de concertzaal als in de platenzaak en dus in een nieuwe, fijnzinnige uitvoering ervan altijd welkom.
Meer over Franz Liszt
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
